Het team van Theater Na de Dam heeft sinds september gebroed op en gewerkt aan een thema voor 2023. We denken iets bijzonders te hebben gevonden. Jaïr Stranders, oprichter en artistiek leider van Theater Na de Dam, vertelt erover.

Grote envelop
Jaïr Stranders: “In het bezit van Theater Na de Dam is al jarenlang een grote envelop met krantenknipsels en een aantal magazines uit de oorlogsjaren. Toen wij als team eind juni samenkwamen om na te denken over de inhoudelijke lijn voor het nieuwe seizoen, welke makers te benaderen, en ik het had over de inflatie van het begrip ‘vrijheidsstrijd’, moest ik denken aan een van de magazines in die envelop. Gelukkig vond ik deze terug tijdens een van de vele opruimsessies deze zomer.”

Wehrmacht Glossy
Het is een glossy van de Wehrmacht, getiteld ‘Signaal’ en in het Nederlands uitgebracht in 1944. Het thema van dit nummer is ‘Waarvoor wij strijden’. Vergezeld van paginagrote foto’s van Europese natuurlandschappen, kunst en universiteiten, worden de idealen waarvoor Duitsland strijdt bevlogen uit de doeken gedaan. Toen wij dit jaren geleden lazen, leken het zo fragmenten uit partijprogramma’s van de PvdA, GroenLinks of het CDA te kunnen zijn. De kunsten en het vrije wetenschappelijke onderzoek werden gewaardeerd, er was aandacht voor natuur, het platteland en de menselijke maat. Erg verwarrend wanneer je beseft dat de strijd van Nazi-Duitsland om hele andere dingen bleek te gaan en de meeste mensen al in de kampen waren vermoord.”

#wijstrijdenvoorvrijheid
“Maar het is ook belangrijk om een brug te slaan naar deze tijd, waarin de oorlog te pas en te onpas voor eigen politiek gewin wordt ingezet en vele extreme groeperingen zeggen te strijden voor vrijheid. Denk aan de weerstand tegen de Corona-maatregelen, de boerenprotesten of de antisemitische vuilspuiterij rondom Soros. Een aantal weken geleden streek de ‘vrijheidskaravaan’ van Forum voor Democratie neer op de Dam en waren er spandoeken waarop het logo van het Nationaal Comité van 4 en 5 mei was afgebeeld met daarnaast #wijstrijdenvoorvrijheid. Kortom, hoe kunnen we in deze tijd nog beoordelen welke vrijheidsstrijd gerechtvaardigd is en welke niet? Hoe verzetten we ons tegen het misbruik van de nagedachtenis aan de oorlog en de Holocaust? En met welk moreel kompas blijven wijzelf en de jongste generaties waakzaam voor dreigende onvrijheid?”

Scherper
“Tegen de achtergrond van ‘Signaal’ en de zo nastrevenswaardige idealen die daarin beschreven staan, krijgt het thema van Theater Na de Dam 2023 vorm. Vorig jaar was het thema ‘onderbelichte verhalen’ en dat is zeker iets waar we altijd ruimte voor blijven maken, maar we kiezen er nu voor de zaken inhoudelijk wat scherper te stellen. Daar vraagt, nee noopt deze dreigende tijd om. Het podium waar wij dat het meest expliciet gaan doen, is natuurlijk Carré. Het concept daarvoor moet nog verder vorm krijgen met een regisseur die we nu aan het benaderen zijn, maar we zetten in op een monoloog/speech – geschreven door Bo Tarenskeen (dramaturg, maker en een van de initiatiefnemers van Theater Na de Dam) – die het publiek deels op het verkeerde been zet, gebruikmakend van teksten uit ‘Signaal’. Daarnaast kan deze thematiek in de locatievoorstelling die we in Artis gaan maken over onderduik ook een plek krijgen; Tom Lanoye en Albert Schaffer zijn daar onder andere de schrijvers van de monologen. En in het inspiratietraject voor de makers van de jongerenprojecten gaan we aandacht besteden aan wat we nu verstaan onder ‘vrijheidsstrijd’, zodat de belangrijke vragen die daarbij horen hun weg vinden naar de vele jongeren die in heel het land meedoen.”

Scharnierpunt
“Op 25 februari, wanneer de Februaristaking en het verzet wordt herdacht, willen we ons thema aan het publiek lanceren. Ik vergeet nooit dat ik – als voorzitter van het comité dat deze herdenking organiseert – jaren geleden gemaild werd door de voorloper van Pegida Nederland met de vraag of hij mocht spreken bij de Dokwerker op die dag. Nederland werd immers niet alleen tijdens de oorlog bezet, ook nu wordt Nederland bezet door migranten en vluchtelingen; zo was de gedachte. Helaas zijn dit soort redenaties aan de orde van de dag, zelfs in ons parlement.
“We bevinden ons op een scharnierpunt”, schrijft Sinan Çankaya in zijn essay in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het is niet meer vanzelfsprekend wie of wat er herdacht wordt, er is geen autoriteit meer die dat bepaalt. Dat hoeft helemaal niet erg te zijn, er ontstaat zo ruimte voor meerstemmigheid, maar er staat in deze tijden van polarisatie en populisme echt iets op het spel. Met het gekozen thema willen we onszelf, de makers, jongeren, publiek en de samenleving oefenen in morele verantwoordelijkheid; jegens elkaar, jegens de natuur en jegens ons collectieve voortbestaan.”