“Suriname in WOII, daar weten we met z’n allen veel te weinig van”

Theatermaker Emma Lesuis reist op 3 maart voor Theater Na de Dam naar Suriname om onderzoek te doen naar dat land in de Tweede Wereldoorlog. De resultaten van wat ze heeft gevonden in Suriname presenteert ze op 4 en 5 mei in Theater Frascati, Amsterdam en op 12 mei in Theater Rotterdam. Geen voorstelling maar een open toonmoment, getiteld Meer dan Bauxiet (werktitel), waarin ze vertelt over wat er is gebeurd in Suriname van 1940 tot 1945. Want daar weten we met z’n allen veel te weinig van. Na mei gaat Emma het materiaal verder ontwikkelen tot een documentaire en / of een voorstelling.

Schat
Wat is de aanleiding voor dit onderzoek?
“Ik heb filmpjes geërfd van de beste vriend van mijn ouders, Wim van der Ziel. Hij is in 2020 overleden. Zijn vader, met dezelfde naam, was een Surinaams filmmaker en fotograaf in de jaren 40 en 50. Hij overleed onverwachts, verdronk tijdens een trip. Al het filmmateriaal ging naar zijn zoon. Op zijn sterfbed gaf die zoon mij dat archief. Hij zei “Doe er maar wat mee, maar zorg dat het in Suriname terecht komt.” Ik heb al dat materiaal bekeken, het is echt een schat. Heel veel materiaal is gefilmd in de periode 40-45, wat natuurlijk past bij Theater Na de Dam. Op de filmbeelden zie je bijvoorbeeld Prins Bernhard op bezoek in Suriname in 1942. Bernhard gaat de binnenlanden in. Je ziet beelden van Paramaribo uit die tijd, je ziet de Surinaamse soldaten door de stad lopen.”

Bauxiet
Met welke vragen ga je op pad?
“Omdat weinig mensen weten wat er gebeurde in Suriname in die tijd, is dat mijn eerste vraag. Er is wel onderzoek naar gedaan en er zijn wel verhalen, maar niet bij het grote publiek bekend. Deze filmpjes zijn de aanleiding om te onderzoeken wat er gebeurde destijds. Want er gebeurde heel veel. Suriname was nog een kolonie van Nederland en dus officieel ook in oorlog, alleen de Duitse bezetters kwamen daar niet. De Amerikanen kwamen daar trouwens wel om bauxiet te winnen voor wapens, waardoor het economisch gezien heel erg goed ging met Suriname. Dat is het bekendste verhaal.”

Erkenning
Welke verhalen ken je nu al, voordat jouw onderzoek begint?
“Minder bekend is dat er ook Joodse vluchtelingen waren in Suriname. Of dat de straten van Paramaribo werden schoongeveegd toen Prinses Juliana op bezoek kwam; prostituees en gangleden werden van de straat gehaald en werden twee jaar lang zonder proces in een kamp gestopt. Er waren ook veel Surinamers die als soldaten mee gingen vechten in Europa of Nederlands-Indië. De grootste verzetsheld is natuurlijk Anton de Kom, hij is opgepakt en overleden in een concentratiekamp. De soldaten die het overleefden en terugkeerden naar Suriname, waren berooid en kregen geen uitkering. Er zijn nog steeds veteranen die strijden voor erkenning. Ook werd het Vrouwelijk Vrijwilligers Korps opgericht. Vrouwen die meehielpen met administratieve taken en als chauffeur dienst deden. Dat was best revolutionair in die tijd. Iets meer bekend is dat er inzamelingsacties werden gehouden voor Nederland. Zo werd er geld ingezameld onder het volk voor een Spitfire gevechtsvliegtuig die de naam ‘Suriname’ kreeg en ook voor een torpedojager. Ook werd er kleding ingezameld. Nadat in 1940 bekend werd dat Nederland in oorlog was met Duitsland, besloot gouverneur Kielstra om alle Duitsers in Suriname te interneren, daar was een interneringskamp voor opgericht. De Duitse bemanningsleden van het schip de Goslar lieten het schip zinken toen de Nederlanders hen op 10 mei wilden aanhouden. Dat schip ligt nu nog steeds in de Surinamerivier als een oorlogsmonument. Het was te duur om het weg te halen.”

Negentigplussers
Hoe pak je je onderzoek aan, waar begin je?
“Ik ga de plekken bezoeken die van belang zijn, dus waar de Joodse vluchtelingen zaten, waar de Duitsers in de interneringskampen zaten, naar plantage Katwijk waar Suriname’s bekendste prostituee uit die tijd, Maxi Lindner, werd vastgezet. Mijn vader doet veel research voor mij. Via via hoop ik veel contacten te vinden. Verder is er in Suriname al een researcher op onderzoek uit voor mij en er is daar een cameraman, die een documentaire over de Tweede Wereldoorlog heeft gemaakt, met wie ik graag wil samenwerken. Want ik wil proberen de laatste getuigenissen nog te filmen, daar begin ik mee. Dus de mensen (negentigplussers) die die tijd hebben beleefd en er nog (helder) over kunnen vertellen. Inmiddels heb ik er al een aantal gevonden, dus ik ben benieuwd. Dat is de start van een onderzoeksproject dat eigenlijk al is begonnen, maar waarvan ik niet weet welke kant het op gaat.”

Meer info over de voorstelling.